Ιστορία της σύγχρονης Ομοερωτικής Λογοτεχνίας

SONYA L. JONES, Ιστορία της σύγχρονης Ομοερωτικής Λογοτεχνίας|, εκδόσεις Πολύχρωμος Πλανήτης, μτφρ. Ελένη Αθανασάκη, σελ. 288

Μνήμη Βασιλικής Μπαλούρδου

Το σώμα, δεν θα ήταν παράτολμο αν σημειώναμε ότι ανέκαθεν αποτελούσε ταμπού για το ανθρώπινο είδος. Το ζώο-άνθρωπος, πρώτα φοβήθηκε το σώμα του, στην αργόσυρτη διαδικασία ανίχνευσης του χώρου γύρο του, και ύστερα τα υπόλοιπα στοιχεία της φύσης, ή την όποια μεταφυσική αρχή αναφοράς. Από νωρίς, ο άνθρωπος ένιωσε, ότι έξοδος προς τον Κόσμο σημαίνει γνωριμία και αποδοχή πρώτα των σωματικών του αναγκών και επιθυμιών. Η βιολογία και η ιστορία μας διδάσκουν ότι το ανθρώπινο σώμα πορεύεται με τους δικούς του κανόνες, αποζητά την δική του αυτοτέλεια, ακολουθεί τις δικές του προδιαγραφές ορμών και αναγκών, και συνηθέστερα διαφοροποιείται από αυτό που ονομάζουμε ψυχή ή πνεύμα. Το σώμα μας είναι η μοναδική αλήθεια την οποία έχουμε να προσφέρουμε στον κόσμο.

Ταυτόχρονα και το μοναδικό μέσον για να τον αναγνωρίσουμε και εξερευνήσουμε. Η έξοδος από το ανώριμο εγώ μας επιτυγχάνεται πάντοτε σωματικά. Η σταυρική άρνηση των αναγκών του, η αναποτελεσματική απροθυμία εκπλήρωσης των επιθυμιών του, συνήθως φέρνει αρνητικά αποτελέσματα, τόσο σε εμάς τους ίδιους, όσο και στον περιβάλλοντα χώρο. Αυτή η φυσική αλήθεια αποτελούσε και αποτελεί το αιώνιο ταμπού για τους ανθρώπους μέσα στις κοινωνίες. Η ιστορία μάς αποδεικνύει ότι όλα τα πολιτικά, κοινωνικά, θρησκευτικά συστήματα, στην διαχρονική τους εξέλιξη στάθηκαν αρνητικά απέναντι στο σώμα και τις ανάγκες του. Ο άνθρωπος ποδηγετείται πρώτα σωματικά και κατόπιν πνευματικά, ή τουλάχιστον παράλληλα.

Το ζώο-άνθρωπος βρίσκονταν ανέκαθεν σε αυτό το δίλημμα. Το να ανήκει σε μια ομάδα-κοινότητα που του παρέχει ασφάλεια και σιγουριά, τις αναγκαίες σταθερές προσλαμβάνουσες του βίου του, αλλά με την προϋπόθεση να αναστέλλει τις ανάγκες του σώματός του. Ή να καταπιέζει τις διάφορες λειτουργίες του ή να αποτινάξει τους διάφορους και πολύμορφους καταναγκαστικούς ζυγούς, και να ακολουθήσει το σωματικό του πεπρωμένο με όποιο τίμημα. Ποιοι και πόσοι κατόρθωσαν να υπερβούν το δίλημμα αυτό και να αποδεχθούν το δραματικό μεγαλείο των σωματικών τους επιλογών, ως αναγκαία προ υπόθεση της οντολογικής και κοινωνικής τους ολοκλήρωσης, είναι ένα ανοιχτό ερώτημα.

Αν αληθεύουν οι παραπάνω σκέψεις, εύκολα διαπιστώνει κανείς γιατί ο Έρωτας, σε όλες του τις μορφές και εκφράσεις -το ερωτικό ένστικτο γενικότερα και η πλήρωσή του- βρίσκεται υπό διωγμό. Και ίσως είναι ιστορικά δύσκολο να αναγνωρίσουμε με ευκολία τι σημαίνει Έρωτας και τι Ερωτική επιθυμία, για τον αρχαίο άνθρωπο ή στις διάφορες κοινωνίες στην διάρκεια του χρόνου. Παγιδευόμαστε ερμηνευτικά, πολλές φορές στον αγώνα μας, να αποκωδικοποιήσουμε τα εικονικά, γλωσσικά σύμβολα των διαφόρων πολιτισμών και να προσδιορίσουμε επακριβώς τι επιδίωκαν οι διάφορες κοινωνίες, όταν προσπαθούσαν να ορίσουν το σώμα και τις ανάγκες του και κατ' επέκταση τις ερωτικές επιθυμίες ως "υβριστή" των χρηστών κανόνων ενός κοινωνικού συστήματος. Η ελευθεροφροσύνη και ο ατομικός ακτιβισμός που πήγαζε από την ερωτική πρόκληση, πάντοτε προκαλούσε απωθητικές αντιδράσεις αλλά και ιεροκρύφιες επιθυμίες αποδοχής. Και σίγουρα ο άνθρωπος γνωρίζει ότι τόλμη χωρίς "ακολασία", και ελευθερία χωρίς "ασέβεια", δεν υπάρχει (για να χρησιμοποιήσω δύο ηθικά στρατευμένους όρους).

Και αν ο Έρωτας ενός άντρα προς μια γυναίκα ήταν φορέας κοινωνικών ανατροπών, τότε τι θα πρέπει να συμβαίνει όταν αντικρίζουμε τον Έρωτα ενός άντρα για έναν άλλον άντρα, ή μιας γυναίκας για μια άλλη γυναίκα;

Ομοφυλοφιλία~ την ονόμασαν "ο έρωτας που ντρέπεται να πει το όνομά του", "το δόγμα το τυραννικό", φυσική παρέκκλιση, ανωμαλία, διαστροφή και δεκάδες άλλες ηθικοπλαστικές λέξεις, στον αγώνα να προσδιορίσουν αυτό που πολεμούσαν και στέκονταν συνεχώς μπροστά τους. Η Ομοφυλοφιλία υπάρχει σχεδόν σε όλα το ζωικό βασίλειο, και την συναντάμε σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες, ιδιαίτερα τις πολεμικές. Είναι ένα φαινόμενο που άπτεται των ιδιαίτερων στιγμών των ανθρώπων και υφίσταται παράλληλα με την Ετεροφυλοφιλία. Και ανάλογα με τις σωματικές, πνευματικές ανάγκες του κάθε ατόμου, ανάλογα τις πολιτικές, κοινωνικές ή θρησκευτικές του παραδόσεις, την αποδέχεται ή την απορρίπτει. Διαχρονικά, αυτή η ερωτική πρόταση είναι πάντοτε παρούσα, αμυνόμενη ή μη, ανοιχτή στις όποιες ερμηνείες κατανόησης, προβάλλοντας, την δική της πρόταση αποκωδικοποίησης και απόλαυσης του Έρωτα.

Γι' αυτό το βιβλίο που επιμελήθηκε η καθηγήτρια της Αγγλικής φιλολογίας Sonya L. Jones, η |Ιστορία της Σύγχρονης Ομοερωτικής Λογοτεχνίας|, μας προκαλεί έκπληξη και θαυμασμό, γιατί, πρώτον, μας αποκαλύπτει έναν τεράστιο, πολύχρωμο και πολυενδιαφέροντα κόσμο, και μια πραγματικότητα που δύσκολα θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι υπάρχει αν δεν είχαμε την τύχη να ταξιδεύσουμε πέραν των ορίων "της πτωχής πλην τιμίας πατρίδος μας". Με θαυμασμό ανακαλύπτουμε έναν ερευνητικό, συγγραφικό και αγωνιστικό οργασμό, από χιλιάδες άτομα, συγγραφείς ή απλούς καθημερινούς ανθρώπους, που με αυτοθυσία και μεγάλο κόπο αγωνίστηκαν και εξακολουθούν να μοχθούν για να προσδιορίσουν και να κάνουν αποδεκτή την ερωτική τους ταυτότητα, αλλά και να διατηρήσουν ζωντανή την μνήμη των ανθρώπων που αγωνίστηκαν για τα δικαιώματά τους. Αυτός ο διαρκής, πολύμορφος, πολυδάπανος, πολύχρονος και πολυπολιτισμικός αγώνας, μιας μεγάλης μερίδας της αμερικάνικης κοινωνίας, στην προσπάθειά της για αναγνώριση και αποδοχή της σωματική της αυτοσυνειδησίας, στην προβολή της σεξουαλικής της ταυτότητας, αλλά και, το κυριότερο κατά την γνώμη μου, όπως αναδύεται από τα κείμενα των μελετών, η θεμιτή φιλοδοξία εκατοντάδων θυσιαστικά προσφερομένων ατόμων να κρατήσουν ζωντανή την ιστορική μνήμη των αγώνων τους, καθώς εμπειρικά εμπέδωσαν την θέση ότι ο αγώνας τους για την σωματική αυτοδιάθεση αποτελεί τμήμα της συνολικής επαναστατικής ιστορίας της πατρίδας τους. Είναι καταπληκτικό να διαβάζεις τις δεκάδες μικρές, σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές επαναστάσεις, κοινωνικές, πολιτικές, σεξουαλικές, φυλετικές, γλωσσικές, συγγραφικές, μουσικές, εκδοτικές, τυπογραφικές, καλλιτεχνικές, και άλλου είδους, που σενετελέστηκαν στην αμερικάνικη κοινωνία από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όχι χωρίς κόπο και κάθε είδους εμπόδια, αλλά με το μεράκι, την πίστη, την αυτοθυσία, το πείσμα και την συνειδητή επιλογή στο δρόμο προς την ελεύθερη μαρτυρία και εκλογή της ερωτικής πρόθεσης, και την δική τους εθνική επιταγή να καταγραφεί η ιστορική τους διαδρομή και να γίνει ισότιμα αποδεκτή από τις άλλες προσδιοριστικές ταυτότητες του αμερικάνικου έθνους. Τα βιβλίο, σε μια άψογη μετάφραση, χωρίς τυπογραφικά λάθη, και αισθητικά καλαίσθητο, αποτελείται από έντεκα μελετήματα, τα οποία διαπραγματεύονται το πρόβλημα του σεξουαλικού προσδιορισμού, της ερωτικής ταυτότητας των ανθρώπων, και ειδικότερα το θέμα της Ομοφυλοφιλίας. Σημαντικό είναι ότι τα έξι από τα έντεκα μελετήματα αναφέρονται στην γυναικεία αυτοδιάθεση, την γυναικεία ομοφυλοφιλία, και τους αγώνες για την κατάκτηση των ομοφυλόφιλων γυναικών, των Σαπφιαζόντων ή Λεσβιών, όπως αυτοπροσδιορίζονται συνήθως.

Οι γενικές ή οι ειδικές μελέτες, που αναφέρονται στο θέμα της ομοφυλοφιλίας, μας κάνουν λόγο μόνο για τους άντρες και τα προβλήματά τους, σχεδόν αγνοώντας τα όμορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες ομοφυλόφιλες. Το βιβλίο είναι άκρως ενδιαφέρον, όχι τόσο γιατί εξετάζει ένα κοινωνικό θέμα ταμπού ακόμα και σήμερα -ίσως λιγότερο από άλλες εποχές- όσο για τον τεράστιο και εξειδικευμένο πλούτο πληροφοριών και εκατοντάδων στοιχείων ευρύτερου προβληματισμού που μας παρέχει. Με δέος ανακαλύπτουμε τις χιλιάδες ζυμώσεις που επιτελέστηκαν στην αμερικάνικη κοινωνία, τα δεκάδες διδακτορικά που εκπονήθηκαν πάνω σε αυτό το θέμα, τις χιλιάδες εργασίες που δημοσιεύτηκαν, τα δεκάδες χιλιάδες βιβλία που εκδόθηκαν, τα εκατοντάδες περιοδικά που κυκλοφόρησαν από το 1945 και έπειτα, τις αμέτρητες συζητήσεις που έγιναν και τις ανάλογες διαλέξεις που δόθηκαν σε όλη την αμερικάνικη ήπειρο στην διάρκεια των τελευταίων 50 ετών, την προσπάθεια των αντρών και γυναικών, μέχρι να κατακτήσουν την πολυπόθητη ερωτική και σεξουαλική τους ελευθερία. Ένας διαρκής αγώνας που θαυμάζεις, για την συνέπεια και το ήθος του, ο οποίος σου ξεκλειδώνει κι αυτός τις πόρτες για το πώς αυτή η Νέα Ήπειρος κατόρθωσε, σε τόσο μικρό διάστημα, να αφομοιώσει τα εκατομμύρια των ξένων αποίκων, αλλά και να αυτοπροσδιοριστεί κοινωνικά μέσα από εκατοντάδες ουσιαστικές και ριζικές επαναστάσεις. Ταυτόχρονα, θλίβεσαι καθώς ανακαλύπτεις με τι ασχολείται και περί τίνος τυρβάζει ο μεγάλος πληθυσμιακά όγκος των συνελλήνων. Το βιβλίο μας αποκαλύπτει τον αγώνα πολλών και ανόμοιων διαφορετικοτήτων, στην αγωνιστική τους προσπάθεια για διατήρηση της συλλογικής μνήμης. Της τόσο αναγκαίας στην διατήρηση των εσωτερικών αρμών ενός έθνους, έστω και πολυπολιτισμικού. Αντικρίζουμε μια διαρκή και παρατεταμένη ερωτική αναγέννηση και σεξουαλική επανάσταση, ακόμα και μετά την τεράστια αναστάτωση που έφερε στις συνήθειες των ανθρώπων και τις επιλογές τους η αρρώστια του AIDS.

Αυτός ο ερευνητικός Ομοφυλόφιλος λόγος, ο ανοιχτός σε κάθε πρόκληση, ο διαθέσιμος σε κάθε αντιπαραθετικό ρίσκο, ο διαφορετικός, όσον αφορά της εξάλειψη της άρνησης και όχι στην ουσία της ζωικών αναγκών, ο διαμορφωτικός μιας παραπλήσιας παράδοσης, αλλά και ανατρεπτικός μιας κατεστημένης αντίληψης, συνοδοιπορεί επάξια με τα όνειρα και της απελευθερωτικές φιλοδοξίες του Ετεροφυλόφιλου λόγου, στην δική του προσπάθεια να κατοχυρώσει την δική του ετερότητα στην ανεύρεση της οντολογικής προσπάθειας του όλου ανθρώπου.

Τα πλείστα των ονομάτων που αναφέρονται στο βιβλίο είναι παντελώς άγνωστα στο μεγάλο αναγνωστικό κοινό της ελληνικής επικράτειας. Οι πληροφορίες και τα στοιχεία που παρατίθενται αφορούν ασφαλώς το αμερικάνικο κοινό, όμως οι άκρως ενδιαφέρουσες μελέτες, ιδιαίτερα αυτές που αφορούν: α. "Μια μελέτη της αμερικάνικης ομοφυλόφιλης ποίησης από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο έως σήμερα", (όπου εξετάζεται ο γλωσσικός και χαρακτηρολογικός πλούτος της ποιητικής Gay προβληματικής) β. "Τι συμβαίνει εδώ πέρα - Η ʼλλη χώρα του James Baldwin" -το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά- (όπου ερευνάται η σχέση μεταξύ κατηγοριών φυλής και σεξουαλικότητας) γ. "Οι τύποι ανδρικής ομοφυλοφιλίας στο έργο του William Goyen και του Truman Cpote" (όπου εξετάζεται η απουσία ενός ενιαίου συγγραφικού σεξουαλικού μοντέλου στα μέσα του 20ού αιώνα) δ. το σημαντικό κεφάλαιο "Σπάζοντας τη σιωπή, καταρρίπτοντας τα ταμπού: μυθιστορήματα των λατινοαμερικανών με θέμα το Aids" (ένα ενδιαφέρον, από πολλές απόψεις, κεφάλαιο) ε. το πρωτότυπο κεφάλαιο "Ο Νίτσε, η αυτοβιογραφία και η ιστορία" (όπου εξετάζεται το μυθιστόρημα |Martin and John| του Dale Pack, κάτω από το πρίσμα των θεωριών του Σ. Φρόιντ και Φ. Νίτσε, ένα θα λέγαμε "διανοουμενίστικο" αλλά κατατοπιστικό κεφάλαιο) και ακόμα τα κεφάλαια που αναφέρονται στην γυναικεία ομοφυλοφιλία, αλλά και την κοπιώδη προσπάθεια των ομοφυλόφιλων ακτιβιστριών γυναικών, των πολλαπλώς χειραφετημένων, να διασώσουν τα αρχεία των αγώνων τους, τα χιλιάδες βιβλία τους, τα εκατοντάδες περιοδικά τους, και να δημιουργήσουν τον δικό του εκθεσιακό χώρο για την συνέχεια της παράδοσής τους, την κατάθεση του τεράστιου και χαώδους πληροφοριακού υλικού τους, σαν παρακαταθήκη στις επόμενες ομοφυλόφιλες αλλά και ετεροφυλόφιλες γενεές, στην επιθυμία τους να κρατήσουν ζωντανή την ιστορική τους μνήμη.

Το σπονδυλωτό και επιστημονικό αυτό βιβλίο, που αναφέρεται κυρίως στην περιπέτεια της αμερικάνικης συγγραφικής και αγωνιστικής Ομοφυλόφιλης ταυτότητας, διαβάζεται ευχάριστα, εξαιτίας της ρέουσας και στρωτής γλώσσας του, είναι ένα βιβλίο άρτια επιμελημένο, το κάθε κεφάλαιο συμπληρώνεται με μια πολύτιμη βιβλιογραφική αναφορά. Ανεξάρτητα από την θεματική του ερευνητική προβληματική, αποτελεί μια σπουδή πάνω στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα, καταδεικνύει την αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ ζωής και λογοτεχνίας, εξετάζοντας το πώς η λογοτεχνία μετουσιώνει τα προβλήματα της ζωής και του θανάτου. Και φυσικά μας μιλά για ένα παγκόσμιο και διαχρονικό ερωτικό κίνημα, όπως είναι το Ομοφυλόφιλο, αντρικό και γυναικείο, και την προσπάθειά του να εδραιώσει την παρουσία του και να κατοχυρώσει τα δικαιώματά του και των ανθρώπων που το ενστερνίζονται. Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω ότι είναι κρίμα που στην ελληνική επικράτεια, μετά την ισχνή χρονική περίοδο του κινήματος του ΑΚΟΕ και του σοβαρού περιοδικού που εξέδιδε, το ΑΜΦΙ, από την άνοιξη του 1978 και για μια περίπου δεκαπενταετία, δεν υπήρξε μια σοβαρή προσπάθεια και επιθυμία να καταλογραφηθεί και να αποδελτιωθεί ο εκδοτικός αυτός χώρος, πέρα από τις μεμονωμένες περιπτώσεις ομοφυλόφιλων δημιουργών. Δεν εξετάστηκε και δεν οργανώθηκαν τα εκατοντάδες βιβλία (έχω υπόψη μου πάνω από 200 ξένων και ελλήνων συγγραφέων) και τα επίσης πάμπολλα άρθρα, επιστημονικά και ερευνητικά, που είναι διάσπαρτα στον ελληνικό ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Όπως επίσης δεν έχει καταγραφεί η κοινωνική και πολιτική σημασία του Ομοφυλόφιλου κινήματος στον ελληνικό χώρο. Συνήθως ασχολούμαστε περιστασιακά με το τι γινόταν στην Αρχαία Ελλάδα, με την ευκαιρία κάποιων ξένων απόψεων και θέσεων, για πρόσωπα που θεωρούμε εθνικά ταμπού.

Ο Γιώργος Μπαλούρδος είναι φιλόλογος

Πηγή: Η Αυγή, 15.3.08, του Γιώργου Μπαλούρδου