Μια χαμένη ευκαιρία από το ΠΑΣΟΚ

Αναδημοσιεύουμε άρθρο του καθηγητή κυρίου Αλεβιζάτου, στην Καθημερινή της 4.3.08, σχετικά με το σύμφωνο συμβίωσης που είχε προτείνει το ΠΑΣΟΚ.

Μια χαμένη ευκαιρία από το ΠΑΣΟΚ Ο αρμόδιος τομέας είχε επεξεργαστεί πρόταση νόμου για το «Σύμφωνο Συμβίωσης», αλλά η ηγεσία του δεν την υιοθέτησε ποτέ

Του Νικου Κ. Αλιβιζατου*

Πρωτοβουλία για την καθιέρωση «Συμφώνου Συμβίωσης» όχι μόνο των ετερόφυλων αλλά και των ομόφυλων ζευγαριών είχε αναλάβει παλαιότερα και το ΠΑΣΟΚ. Συγκεκριμένα, το καλοκαίρι του 2005, στο πλαίσιο του Τομέα Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπου τότε μετείχα, καταρτίσθηκε -με δική μου ευθύνη- πλήρης πρόταση νόμου, με αιτιολογική έκθεση, αφού προηγουμένως ακούσθηκαν οι απόψεις των ενδιαφερόμενων οργανώσεων (ομοφυλόφιλων, λεσβιών, αμφιφυλόφιλων και τρανσεξουαλικών). Για τις βασικές μάλιστα επιλογές της πρότασης και την αρτιότερη διατύπωσή της, είχα τότε ο ίδιος συνεργασθεί με τον αείμνηστο καθηγητή Γιώργο Κουμάντο, τον ειδικότερο Ελληνα αστικολόγο για το θέμα, ο οποίος είχε κατ' αρχήν συμφωνήσει.

Ο Τομέας υπέβαλε την πρόταση στον πρόεδρο και το Πολιτικό Συμβούλιο του ΠΑΣΟΚ, τον Οκτώβριο του 2005. Καθώς δεν δόθηκε καμιά συνέχεια (ούτε πολύ λιγότερο κατατέθηκε η πρόταση στη Βουλή) την παρουσιάσαμε σε δημόσια εκδήλωση, λίγους μήνες αργότερα. Στην εκδήλωση μετείχε μια Ισπανίδα βουλευτής, που μας ενημέρωσε για τη νωπή τότε ακόμη καθιέρωση του γάμου των ομοφυλόφιλων (και όχι απλώς ενός συμφώνου, όπως στη Γαλλία) από την κυβέρνηση Θαπατέρο στην καθολική Ισπανία, και μια Γαλλίδα δικαστής, η οποία μας μίλησε για το PACS και την πείρα από τη δεκάχρονη τότε εφαρμογή του. Στην εκδήλωση αυτή απέφυγαν επιμελώς να παραστούν μέλη της ηγεσίας ή έστω και απλοί βουλευτές του ΠΑΣΟΚ. Εκεί που το ΠΑΣΟΚ δεν τόλμησε, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας ανακοίνωσε ότι προτίθεται να καταθέσει σχετικό νομοσχέδιο. Σκέφθηκα, λοιπόν, ότι η δημοσίευση σήμερα της πρότασης του 2005 και της αιτιολογικής έκθεσης που τη συνόδευε μπορεί να είναι χρήσιμη.

AΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

Α΄ Επί της αρχής

1. Στην Ελλάδα, αν και το ποσοστό των παντρεμένων επί του συνόλου των ζευγαριών που συμβιώνουν είναι, μαζί με αυτό της Ιρλανδίας, ένα από τα υψηλότερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ο αριθμός των ελεύθερων ενώσεων αυξάνεται συνεχώς. Ολες οι ενδείξεις συγκλίνουν προς την άποψη ότι το ποσοστό τους, στις νεαρές ιδίως ηλικίες, μεγαλώνει. Διότι, όπως έχει επισημανθεί, ο γάμος σήμερα αποτελεί συνήθως περισσότερο το επιστέγασμα ενός προγενέστερου και συνήθως μακρόχρονου δεσμού, παρά την απαρχή μιας νέας φάσης στη ζωή των νεονύμφων. Από την άλλη, ο γάμος δεν συνιστά, όπως άλλοτε, την αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία οικογένειας, καθώς ο αριθμός των ανύπαντρων μητέρων αυξάνεται. Εν όψει της νέας αυτής πραγματικότητας, δεν θα πρέπει να εκπλήσσει ότι, εδώ και χρόνια, τόσο τα δικαστήρια όσο και οι θεωρητικοί του δικαίου μας δέχονται ότι οι έννοιες της οικογένειας και του γάμου -όπως τις κατοχυρώνει το Σύνταγμα (άρθρο 21§1)- δεν είναι στατικές, αλλά μεταβάλλονται.

2. Εξάλλου, παρά τις γνωστές προκαταλήψεις, αυξάνεται στη χώρα μας ο αριθμός και των σεξουαλικά «διαφορετικών». Δεν έχουν πάψει, παρά ταύτα, να αποτελούν αντικείμενο προσβλητικών συμπεριφορών εκ μέρους των αρχών αλλά και του «μέσου» πολίτη, καθώς τα στερεότυπα άλλων εποχών εξακολουθούν λίγο πολύ να επιβιώνουν. Ετσι, αν και η ύπαρξή τους δεν αποσιωπάται όπως παλαιότερα, οι σεξουαλικά διαφορετικοί απέχουν από το να έχουν κατακτήσει την πολυπόθητη ισοπολιτεία, καθώς δεν ζουν υπό καθεστώς ισότητας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε σύγκριση με τους λοιπούς πολίτες. Και τούτο, παρά το γεγονός ότι η ομοφυλοφιλία μεταξύ συναινούντων ενηλίκων έχει από μακρού αποποινικοποιηθεί και ότι, εδώ και χρόνια, μια σειρά δεσμευτικών και για τη χώρα μας ρυθμίσεων απαγορεύουν τις διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό στους χώρους εργασίας - και όχι μόνον.

3. Η καθυστέρηση του Ελληνα νομοθέτη να αναλάβει τις αναγκαίες πρωτοβουλίες, φαίνεται ακόμη περισσότερο αν αναλογισθεί κανείς ότι, κατά την τελευταία δεκαετία, με εξαίρεση την Ιταλία, όλοι ανεξαίρετα οι κοινοτικοί εταίροι μας έχουν ψηφίσει νόμους για την αναγνώριση των δικαιωμάτων των συμβιούντων σε ελεύθερες ενώσεις και των σεξουαλικά διαφορετικών: μετά την Ολλανδία (2001) και το Βέλγιο (2002), τον (πολιτικό βεβαίως) γάμο προσώπων που ανήκουν στο ίδιο φύλο αναγνώρισε πρόσφατα και η (βαθύτατα καθολική) Ισπανία (2005). Μετά τη Σουηδία (1994) και τα άλλα σκανδιναβικά κράτη, τη συμβίωση ομόφυλων και ετερόφυλων ζευγαριών έχει αναγνωρίσει με το Pacte civil de solidarit (γνωστότερο ως PACS) η Γαλλία από το 1999, καθώς και τα περισσότερα γερμανικά κρατίδια, ενώ πρόσφατα ψήφισε σχετικό νόμο η (επίσης θρησκευτικά συντηρητικότατη) Ιρλανδία (2004) και η Μεγάλη Βρετανία (2005). Εξάλλου, με εμπεριστατωμένες αποφάσεις που εξέδωσαν τα τελευταία χρόνια, τα Συνταγματικά Δικαστήρια της Γαλλίας (CC 9.11.1999) και της Γερμανίας (BVerfG 17.7.2002) επικύρωσαν τις νομοθετικές αυτές πρωτοβουλίες, προς τις οποίες, όπως ήταν φυσικό, πέραν της Εκκλησίας, είχαν αντιταχθεί και ποικιλώνυμοι συντηρητικοί κύκλοι.

4. Σκοπός της παρούσας πρωτοβουλίας είναι να θέσει τέρμα στις δυσμενείς διακρίσεις και να αποκαταστήσει την ισοπολιτεία στο πεδίο των ελεύθερων ενώσεων ετερόφυλων και ομόφυλων ζυγαριών. Για μεν τα πρώτα, δηλαδή τα ετερόφυλα ζευγάρια που ζουν μαζί επί πολλά χρόνια και δεν επιθυμούν να παντρευτούν, οι συντάκτες της παρούσας πρότασης είναι πεπεισμένοι ότι η δυνατότητα που τους παρέχεται (μέσω του καθιερούμενου συμφώνου συμβιώσεως) να εξομοιώσουν τη σχέση τους -από πλευράς νομικών συνεπειών- με τη σχέση των συζύγων από γάμο θα συναντήσει ευρύτερη συναίνεση: η συνεχιζόμενη άρνηση των δικαστηρίων μας να αναγνωρίσουν στους επί μακρόν συμβιούντες στοιχειώδη δικαιώματα για αμοιβαία υποστήριξη και αλληλεγγύη φαίνεται σήμερα ακατανόητη, ακόμη σκληρότερη και προπάντων άδικη είναι η ίδια άρνηση όταν εκδηλώνεται στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλισης, της συνταξιοδότησης και της κληρονομικής διαδοχής. Οσο για τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, επελέγη η λύση της καθιέρωσης και γι' αυτούς του συμφώνου συμβιώσεως, με πλήρη εξομοίωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους με εκείνα των συζύγων από γάμο.

Πρόταση νόμου «Σύμφωνο συμβίωσης»

Αρθρο 1: Σκοπός

Το σύμφωνο συμβίωσης ρυθμίζει τη μόνιμη ένωση ενηλίκων του ίδιου ή διαφορετικού φύλου, με σκοπό την αμοιβαία υποστήριξη και αλληλεγγύη και τη δημιουργία κοινότητας βίου.

Αρθρο 2: Τρόπος σύναψης

1. Το σύμφωνο συμβίωσης συνάπτεται με από κοινού δήλωση των δύο ενδιαφερομένων ότι επιθυμούν να συμβιώσουν.

2. Επί ποινή απαραδέκτου, οι ενδιαφερόμενοι επισυνάπτουν στη δήλωση πιστοποιητικά των οικείων αρχών, από τα οποία προκύπτει ότι δεν συντρέχει στο πρόσωπό τους κανένα από τα κωλύματα του άρθρου 3 του παρόντος νόμου.

Αρθρο 3: Κωλύματα

Εμποδίζεται η σύναψη συμφώνου συμβίωσης:

α. Από συγγενείς εξ αίματος, σε ευθεία γραμμή απεριόριστα και σε πλάγια γραμμή ώς και τον τέταρτο βαθμό.

β. Από συγγενείς εξ αγχιστείας, σε ευθεία γραμμή απεριόριστα και σε πλάγια γραμμή ώς και τον τρίτο βαθμό.

γ. Εκείνου που υιοθέτησε ή των κατιόντων του με αυτόν που υιοθετήθηκε. Το κώλυμα διατηρείται και μετά τη λύση της υιοθεσίας.

δ. Ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, όταν ένα τουλάχιστον από αυτά είναι παντρεμένο.

ε. Ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, όταν ένα τουλάχιστον από αυτά δεσμεύεται από σύμφωνο συμβίωσης που είναι σε ισχύ.

στ. Ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, όταν κανένα από αυτά δεν είναι εγκατεστημένο νόμιμα στην Ελλάδα.

Αρθρο 4: Δικαιώματα και υποχρεώσεις συμβιούντων

1. Με την επιφύλαξη των διατάξεων των άρθρων 4 και 5 του παρόντος νόμου, το σύμφωνο έχει για τους συμβιούντες όλες τις προσωπικές και περιουσιακές συνέπειες που παράγει ο γάμος για τους συζύγους, εφαρμοζομένων σε αυτούς των διατάξεων των άρθρων 1386-1416, 1820, 1821, 1824 και 1825 ΑΚ, καθώς και των σχετικών ρυθμίσεων της ισχύουσας φορολογικής, εργατικής, κοινωνικοασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής νομοθεσίας.

2. Οπου κατά την κείμενη νομοθεσία αρκεί ή απαιτείται η συγκατάθεση του ενός συζύγου για την επέλευση έννομων συνεπειών στο πρόσωπο του άλλου, οι σχετικές ρυθμίσεις εφαρμόζονται για τη συγκατάθεση του συμβιούντος.

Αρθρο 5: Υιοθεσία

Μετά τη σύναψη του συμφώνου, δεν επιτρέπεται η από κοινού υιοθεσία ανηλίκου από τους συμβιούντες.

Αρθρο 6: Λύση του συμφώνου

1. Το σύμφωνο συμβίωσης λύεται με έναν από τους ακόλουθους τρόπους: α. Με τον θάνατο του ενός από τους συμβιούντες. β. Με τον γάμο του ενός τουλάχιστον από τους συμβιούντες ή και των δύο μεταξύ τους. γ. Με κοινή συμφωνία των συμβιούντων. δ. Με μονομερή δήλωση του ενός από τους συμβιούντες.

2. Στην περίπτωση α΄ της προηγούμενης παραγράφου, η λύση του συμφώνου επέρχεται κατά την ημερομηνία του θανάτου.

3. Στην περίπτωση β΄ της πρώτης παραγράφου του παρόντος άρθρου, η λύση του συμφώνου επέρχεται από τη σύναψη του γάμου.

4. Στην περίπτωση γ΄ της πρώτης παραγράφου του παρόντος άρθρου, η λύση του συμφώνου επέρχεται με την υποβολή από τους συμβιούντες κοινής δήλωσης ότι προτίθενται να τερματίσουν τη συμβίωσή τους. Η δήλωση δεν επιτρέπεται να περιέχει όρους, επιφυλάξεις ή αιρέσεις.

5. Στην περίπτωση δ΄ της πρώτης παραγράφου του παρόντος άρθρου, η λύση του συμφώνου επέρχεται μετά την παρέλευση έξι (6) μηνών από την επίδοση έγγραφης ανακοίνωσης του ενός συμβιούντος προς τον άλλον ότι επιθυμεί να τερματίσει τη συμβίωση.

6. Οι πρώην συμβιούντες ρυθμίζουν με συμφωνία ενώπιον συμβολαιογράφου τις περιουσιακές σχέσεις τους.

Αρθρο 7: Ποινικές κυρώσεις

1. Οποιος συνάπτει σύμφωνο συμβίωσης ενώ συντρέχει στο πρόσωπό του ένα ή περισσότερα από τα κωλύματα του άρθρου 3 του παρόντος νόμου τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών. Η ίδια ποινή επιβάλλεται και στον άλλο συμβιούντα, αν τελούσε σε γνώση του κωλύματος του πρώτου.

2. Οποιος, για να συνάψει σύμφωνο συμβίωσης ή για να το λύσει, δηλώνει στις αρχές ψευδή στοιχεία, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών.

3. Η μη αποδοχή και η μη καταχώρηση της δήλωσης της παραγράφου 1 του άρθρου 2 του παρόντος νόμου από τον οικείο δήμαρχο ή πρόεδρο κοινότητας και η μη σύνταξη από αυτούς της προβλεπόμενης από την ίδια διάταξη πράξης συνιστά παράβαση καθήκοντος και τιμωρείται, σύμφωνα με το άρθρο 259 Π.Κ.

4. Το άρθρο 347 Π.Κ. καταργείται.

Αρθρο 8: Εναρξη ισχύος

Η ισχύς του παρόντος αρχίζει από τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Τι προβλέπει το σχέδιο νόμου

Μαρια Δεληθαναση

Η νομοθέτηση «συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης» ως εναλλακτική μορφή συμβίωσης στον γάμο ήταν μια πολυαναμενόμενη ρύθμιση. Τα ετερόφυλα ζευγάρια θα μπορούν πλέον να συμβιώνουν εκτός γάμου με μια... συμβολαιογραφική πράξη που λύνεται αυτοδικαίως, όταν συναφθεί γάμος μεταξύ των δύο μερών ή μεταξύ ενός από τα δύο μέρη με τρίτο πρόσωπο ή με μονομερή συμβολαιογραφική πράξη. Οι περιουσιακές συμφωνίες πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στο σύμφωνο, διαφορετικά είναι άκυρες. Τα παιδιά που θα γεννιούνται κατά τη διάρκεια του συμφώνου ή εντός 300 ημερών από τη λύση του τεκμαίρεται ότι έχουν ως πατέρα τον σύντροφο της μητέρας τους. Ομως, η συμβατική υποχρέωση της διατροφής μετά τη λύση του συμφώνου ισχύει μόνο στην περίπτωση που υπάρχει αδυναμία αυτοδιατροφής. Παράλειψη δήλωσης επωνύμου δεν συνεπάγεται επικράτηση του επωνύμου του πατέρα για τα παιδιά, αλλά διπλό επώνυμο. Τα τέκνα εξομοιώνονται απολύτως με τα τέκνα από γάμο όσον αφορά τη γονική μέριμνα. Υπάρχει δικαίωμα από κοινού υιοθεσίας και προβλέπεται προστασία του θετού τέκνου, ώστε να μη βρεθεί σε μετέωρη νομικά κατάσταση. Εάν ένα από τα δύο μέρη πεθάνει, υπάρχει κληρονομικό δικαίωμα του επιζώντος. Ανέρχεται στο 1/6 της κληρονομιάς εάν υπάρχουν κληρονόμοι πρώτης τάξης και στο 1/3 με κληρονόμους των υπολοίπων τάξεων. Αν δεν υπάρχει συγγενής, ο επιζών κληρονομεί όλη την περιουσία. Για ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα ισχύει ό,τι ορίζεται και στην περίπτωση συζύγων.


* Ο κ. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών.



Πηγή : Πολύχρωμος Πλανήτης - Colourful Planet - - H KAΘHMEPINH