Για την αλλαγή των εγγράφων των τρανς ατόμων

Ελλάδα: Κυριακή, 21 Aπριλίου 2013 | 07:12

της Μαρίνας Γαλανού
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ Πέμπτη, 11 Απριλίου 2013



Περί φύλου ο λόγος. Τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε «φύλο»; Η συνήθης ανάγνωση της λέξης είναι «βιολογικό φύλο». Αυτό με το οποίο καταγράφεται ένα νήπιο κατά τη γέννησή του, λόγω των εξωτερικών χαρακτηριστικών των γεννητικών οργάνων του.

Στα αγγλικά υπάρχουν δύο λέξεις που αναφέρονται στην έννοια αυτή: sex και gender. Το πρώτο μεταφράζεται στα ελληνικά βιολογικό φύλο, το δεύτερο κοινωνικό φύλο. Το βιολογικό φύλο, συνήθως μεταφράζεται σύμφωνα με το δίπολο άντρας-γυναίκα , ενώ το κοινωνικό φύλο αναφέρεται στον τρόπο που κοινωνικοποιείται το άτομο ως προς το φύλο του και ορίζει τη θεμελιώδη διάσταση της «ταυτότητας φύλου».

Αυτό που θα πρέπει κατ' αρχήν να τονίσουμε είναι ότι το φύλο αποκτά νομική υπόσταση με την καταγραφή του βιολογικού φύλου στα ληξιαρχικά έγγραφα, και τούτο ακολουθεί το άτομο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Τι γίνεται όμως όταν το βιολογικό φύλο δεν βρίσκεται σε αρμονία με το κοινωνικό φύλο; Όταν το άτομο ανακαλύπτει στην παιδική ή εφηβική ηλικία ότι η εσωτερική αίσθηση, αντίληψη και έκφραση του φύλου του βρίσκεται σε αντιδιαστολή με την πραγματικότητα των εγγράφων του;

Κάπου εδώ θα πρέπει να σας καλωσορίσω στον κόσμο των τρανς ατόμων, μιας μειονότητας που στερείται βασικών δικαιωμάτων της, του δικαιώματος στην εργασία, στην υγεία, την ασφάλιση, ακόμη πολλές φορές του δικαιώματος στην ασφαλή διαβίωση και τη ζωή.

Μία από τις κύριες αιτίες που συμβαίνουν όλα αυτά, πέραν των χρόνιων προκαταλήψεων που υπάρχουν στην κοινωνία μας, είναι η ασυμφωνία της ταυτότητας και έκφρασης του φύλου (όπως μπορούν να εκφραστούν στην εξωτερική εμφάνιση, τον τρόπο ομιλίας, τη συμπεριφορά) με τα στοιχεία ταυτότητας που απεικονίζουν το βιολογικό φύλο.

Όλοι οι έλεγχοι σε αστυνομικά τμήματα, τράπεζες, ταχυδρομεία, αεροδρόμια, μέσα μεταφοράς, νοσοκομεία, δημόσιες υπηρεσίες, όταν υποβάλλεις ένα βιογραφικό για να βρεις εργασία, όλα μα όλα όσα παίρνουμε ως δεδομένες και απλές διαδικασίες γίνονται ανυπέρβλητα εμπόδια για τα τρανς άτομα λόγω του ότι τα έγγραφα δεν απεικονίζουν το επιθυμητό φύλο και βρίσκονται σε ασυμφωνία με την εμφάνιση.

Σε πολλές χώρες, όπως και στην Ελλάδα, αυτό μπορεί να αλλάξει, μόνο όταν το άτομο υποβληθεί στην περίφημη «επέμβαση», αυτό που πολλοί ονομάζουν «αλλαγή φύλου». Είναι η ιατρικοποιημένη διάσταση που απαντά, θα σε «διορθώσουμε» (εξ ου και η έκφραση «διόρθωση φύλου»). Και, καμία αντίρρηση, αν πράγματι το άτομο αυτό επιθυμεί - λαμπρά. Ποια όμως είναι η απάντηση όταν είτε δεν το επιθυμεί είτε για τους όποιους λόγους δεν έχει τη δυνατότητα;

Εδώ θα πρέπει να βάλουμε τη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ότι δηλαδή το φύλο με το οποίο καταγράφεται το άτομο κατά τη γέννησή του πρέπει να έχει τη δυνατότητα νομικά να αλλάζει στα έγγραφα ταυτοποίησης, είτε έχει προηγηθεί διαδικασία επαναπροσδιορισμού φύλου είτε όχι. Και αυτό, επιπλέον, δεν μπορεί να καθορίζεται από ιατρικές ή φαρμακολογικές διαδικασίες.

Πράγματι, σύμφωνα με το Άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Συνθήκης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, «ο καθένας έχει το δικαίωμα στον σεβασμό της προσωπικής και οικογενειακής του ζωής, του οίκου του και των επικοινωνιών του», ενώ σε άλλο άρθρο αναφέρεται η «αρχή της ιδιωτικότητας». Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στις 11.7.2002, σε μια υπόθεση - ορόσημο (Christine Goodwin v. the United Kingdom, Appl. no. 28957/95) για τα τρανς δικαιώματα, αποφάσισε ότι η αποτυχία μιας χώρας να αλλάξει το πιστοποιητικό γεννήσεως ενός ατόμου εναρμονίζοντάς το με το φύλο της βούλησης του ατόμου συνεπάγεται παράβαση του Άρθρου 8 της Συνθήκης. Ήταν η απόφαση που μετέπειτα υποχρέωσε το Ηνωμένο Βασίλειο να εισαγάγει νομοθεσία (Gender Recognition Act) για την αλλαγή των εγγράφων των τρανς ατόμων δίχως την προϋπόθεση επέμβασης επαναπροσδιορισμού φύλου.



Ήταν μια σημαντική νίκη για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και της δυνατότητας αλλαγής των εγγράφων των τρανς ατόμων. Ακολούθησαν η Ισπανία το 2007, η Πορτογαλία αργότερα και, μετά από πρόσφατη απόφαση δικαστηρίου, το ίδιο θα υποχρεωθεί να κάνει και η Σουηδία.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, πριν από ενάμισι χρόνο ήρθε η πιο προοδευτική νομοθεσία για τη δυνατότητα αλλαγής των εγγράφων στην Αργεντινή. Αξίζει, νομίζω, τον κόπο να μεταφέρω στα ελληνικά το πρώτο άρθρο του νόμου αυτού.

"Άρθρο 1 - Ταυτότητα φύλου. Όλα τα άτομα έχουν το δικαίωμα

α) Στην αναγνώριση της ταυτότητας του κοινωνικού τους φύλου.

β) Στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας σύμφωνα με την ταυτότητα κοινωνικού φύλου τους.

γ) Να τους συμπεριφέρονται σύμφωνα με την ταυτότητα κοινωνικού φύλου τους, συγκεκριμένα, να αναγνωρίζονται κατά τρόπο που τα έγγραφά τους να αποδεικνύουν την ταυτότητά τους, με όρους του μικρού τους ονόματος, φωτογραφίας, και του φύλου που καταγράφονται σ' αυτά".

Και στο άρθρο 3 του ίδιου νόμου αναφέρεται: «Όλα τα άτομα έχουν τη δυνατότητα αιτήματος διόρθωσης του καταγεγραμμένου φύλου, όσον αφορά αλλαγή του μικρού ονόματος, της φωτογραφίας, οποτεδήποτε αυτά δεν συμφωνούν με τον τρόπο που αυτοπροσδιορίζουν την ταυτότητα κοινωνικού τους φύλου».

Το σημαντικό εδώ είναι το γεγονός ότι όχι μόνο δεν τίθενται προϋποθέσεις που αφορούν επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου ή στείρωσης, αλλά ούτε προαπαιτούμενα που να σχετίζονται με ιατρικές ή φαρμακολογικές διαδικασίες (που υπάρχουν στις νομοθεσίες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης), ενώ μπαίνει η ιδιαίτερα σημαντική για την τρανς κοινότητα έννοια του αυτοπροσδιορισμού.

Πέραν όμως των νομοθεσιών των χωρών που επιτρέπουν την αλλαγή των εγγράφων για τα τρανς άτομα, σημαντικές είναι οι αναφορές του Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης στην αναφορά του «Ανθρώπινα Δικαιώματα και Ταυτότητα Φύλου», όπου στις συστάσεις του προς τα κράτη - μέλη γράφει:

"Τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης πρέπει:

* Να αναπτύξουν ταχείες και διαφανείς διαδικασίες για την αλλαγή του ονόματος και του φύλου ενός διεμφυλικού ατόμου σε πιστοποιητικά γέννησης, δελτία ταυτότητας, διαβατήρια, πιστοποιητικά εκπαίδευσης και άλλα παρόμοια έγγραφα.

* Να καταργήσουν τη στείρωση και άλλες αναγκαστικές ιατρικές αγωγές ως υποχρεωτική νομική προϋπόθεση για την αναγνώριση της ταυτότητας του φύλου ενός ατόμου με νόμους που ρυθμίζουν τη διαδικασία για την αλλαγή ονόματος και φύλου".

Εδώ, λοιπόν, βρίσκεται όλο το πλαίσιο που θέτει τις ασφαλείς βάσεις για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, του πλήρους σεβασμού του αυτοπροσδιορισμού και της αξιοπρέπειας των τρανς ατόμων και των αναγκών τους και απαλλάσσει τα τρανς άτομα από το βαρύ φορτίο της ιατρικοποίησης της ταυτότητας φύλου με μία και μόνη οπτική: τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Στην ίδια κατεύθυνση επίσης βρίσκεται και σχετικό Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Σεπτέμβριος 2012) που ζητάει από τα κράτη-μέλη να προωθήσουν νομοθεσίες για την αλλαγή των εγγράφων, στην κατεύθυνση της αποϊατρικοποίησης της ταυτότητας φύλου.

Στην Ελλάδα, όπως προανέφερα, η μόνη διαθέσιμη διαδικασία για την αλλαγή των εγγράφων είναι για τα τρανς άτομα που έχουν κάνει επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου. Και αυτή ακόμη εφαρμόζεται μέσω δικαστικής προσφυγής, ενώ η απόφαση εκδίδεται βάσει δεδικασμένου - δεν υπάρχει νομοθεσία που να το προβλέπει.

Ωστόσο, σε ερώτηση που κατατέθηκε τον Νοέμβριο του 2012 (μάλιστα κατατέθηκε την ίδια ημέρα με την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης Διεμφυλικών) από δεκαεννιά βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ με κύριο θέμα την αλλαγή των εγγράφων για τα τρανς άτομα (αφορούσε και άλλα θέματα, όπως τη νομοθεσία κατά των διακρίσεων, καθώς και την αντιμετώπιση της ρατσιστικής βίας), ενδιαφέρον έχει η απάντηση του νυν υπουργού Δικαιοσύνης, κυρίου Ρουπακιώτη, όπου αναγνωρίζεται ότι «τα διεμφυλικά / τρανς άτομα υφίστανται αρνητική αντιμετώπιση σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τα λοιπά πρόσωπα». Εν τούτοις, όπως αναφέρεται, «καίτοι δεν υφίσταται στην ελληνική νομοθεσία ειδική αναφορά στην ταυτότητα φύλου ως απαγορευμένου λόγου διάκρισης». Το σημαντικό όμως είναι ότι αναγνωρίζεται επίσης ότι «η έννοια της ταυτότητας φύλου αποτυπώνεται ρητά σε πρόσφατα κείμενα του Συμβουλίου της Ευρώπης», καθώς ακόμη ότι «το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επεσήμανε το 2010 την ανάγκη λήψης νομοθετικών μέτρων, τα οποία θα περιλαμβάνουν την έννοια της ταυτότητας φύλου στο πλαίσιο της κατοχύρωσης της ίσης μεταχείρισης». Η απάντηση του υπ. Δικαιοσύνης καταλήγει: «Επί του παρόντος η ελληνική έννομη τάξη δεν αφίσταται της σχετικής νομολογίας του ΕΔΔΑ (βλ ενδεικτικά την από 11 Ιουλίου 2002 απόφαση στην υπόθεση Christine Goodwin κατά Ην. Βασιλείου)», δηλαδή της σχετικής νομολογίας του ΕΔΔΑ πάνω στην οποία στηρίχτηκαν οι νομοθεσίες χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αλλαγή των εγγράφων των τρανς ατόμων.

Εν πρώτοις, η απάντηση αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποτελεί απλώς μια καταγραφή των ισχυόντων, πλην όμως για πρώτη φορά αναγνωρίζεται η απουσία της έννοιας της ταυτότητας φύλου από το ελληνικό δικαιικό σύστημα, ενώ καταγράφεται η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που έδωσε την ώθηση για την έννομη διατύπωση της δυνατότητας αλλαγής των εγγράφων, κατ' αρχήν στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη συνέχεια σε άλλες χώρες.

Στο πρώτο ζήτημα, που αφορά την απουσία της ταυτότητας φύλου, το σημαντικό βήμα έγινε στις αρχές Μαρτίου του 2013, με την ψήφιση άρθρου που αφορά τη νομοθεσία κατά των πράξεων μίσους και συμπεριλαμβάνει την ταυτότητα φύλου ως επιβαρυντική περίσταση για την τέλεση εγκλημάτων μίσους.

Στο δεύτερο, που αποτελεί άλλωστε το κορυφαίο αίτημα της τρανς ατζέντας, θα χρειαστούν ακόμη πολλές προσπάθειες και ενδυνάμωση όλων των δυνατών συμμαχιών για την πλήρη αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, που δεν μπορεί παρά να περνά μέσα από τη δυνατότητα αλλαγής των εγγράφων των τρανς ατόμων, με διαδικασίες απαλλαγμένες από οποιουδήποτε είδους ιατρικοποίηση, σύντομες, εύκολα προσβάσιμες, με πλήρη σεβασμό στην ιδιωτικότητα και αξιοπρέπεια των τρανς ατόμων.

Αν οραματιζόμαστε μια κοινωνία πιο δίκαιη και ανθρώπινη, αυτή δεν μπορεί παρά να συμπεριλαμβάνει όλες τις ευάλωτες μειονότητες, ανάμεσά τους και τα τρανς άτομα.







Πηγή: Transs.gr με πληροφορίες από ΑΥΓΗ