Ψηφιακό βιβλίο

Η τεχνολογία εξαφάνισε τον δίσκο, δεν εξαφάνισε όμως τη μουσική. Απειλεί τώρα να εξαφανίσει και το βιβλίο. Βέβαια, η απώλεια του δίσκου δεν εγγράφεται ως κάποια βαθιά πληγή, ίσως γιατί ο δίσκος έχει μικρή ιστορία, περίπου ενός αιώνα, αν τοποθετήσουμε την αρχή του στην εποχή των πρώτων ηχογραφήσεων σε κυλίνδρους από κερί. Το βιβλίο έχει όμως μια ιστορία χιλιάδων χρόνων και ιδιαίτερα μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας έχει εγγραφεί στη συνείδηση των δυτικών κοινωνιών. Είμαστε κοινωνίες του βιβλίου. Φυσικά, θα εξακολουθήσουμε να είμαστε. Αλλά όπως όλα δείχνουν, θα είμαστε κοινωνία του ψηφιακού βιβλίου.

Ως τώρα όλες οι ειδήσεις για το τέλος του έντυπου βιβλίου μάς έρχονταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκεί είναι οι γκουρού της τεχνολογίας, εκεί και οι προφήτες του μέλλοντός μας. Στην Ευρώπη μέναμε πιο ψύχραιμοι, δεν συμμεριζόμασταν τις αμερικανικές προφητείες. Είχαμε λόγους γι' αυτό. Η διείσδυση του ψηφιακού βιβλίου ήταν ασήμαντη. Ακόμα και εγκυκλοπαίδειες, όπως η Μπριτάνικα που σε κάποια στιγμή μεγάλης ψηφιακής ευφορίας είχε καταργήσει τις έντυπες εκδόσεις της, επέστρεψε πάλι σ' αυτές. Η ανάγνωση του τυπωμένου χαρτιού ανήκει στις αργόσυρτες νοοτροπίες, είναι μια διανοητική αλλά ταυτόχρονα και μια σωματική πράξη κι από την άποψη αυτή δύσκολα φθείρεται στον χρόνο. Διαβάζω ένα βιβλίο όπως με το πιρούνι μου καρφώνω ένα κομμάτι κρέας στο πιάτο μου και το φέρνω στο στόμα. Τόσο απλά και τόσο καταλυτικά.

Να όμως που και στην Ευρώπη αρχίζουν πια να συζητούν σοβαρά το ψηφιακό μέλλον του βιβλίου, που είναι κιόλας παρόν. Ο πρόεδρος του «Monde interactif» Μπρυνό Πατινό παρέδωσε πριν από λίγες ημέρες στην υπουργό Πολιτισμού της Γαλλίας Κριστίν Αλμπανέλ την έκθεσή του για το ψηφιακό βιβλίο, που περιλαμβάνει πολλά σενάρια. Πέρα από τη δεδομένη «αποϋλοποίηση» του βιβλίου, που από χάρτινο αντικείμενο θα γίνει ένα ψηφιακό δικαίωμα, η έκθεση Πατινό περιγράφει τους κλυδωνισμούς που θα προκληθούν. Κλυδωνισμοί οικονομικού και άλλου τύπου, στον εκδοτικό χώρο, δηλαδή στον χώρο παραγωγής του βιβλίου, κλυδωνισμοί στον χώρο της διανομής, δηλαδή στον χώρο του βιβλιοπωλείου, κλυδωνισμοί στον χώρο των πνευματικών δικαιωμάτων. Θα εξαφανιστεί το έντυπο βιβλίο; «Οχι» λέει η έκθεση Πατινό. Αλλά θα περιοριστεί η σφαίρα επιρροής του, καθώς ο ανταγωνισμός του ψηφιακού θα είναι μεγάλος.

Το ψηφιακό βιβλίο προϋποθέτει βεβαίως την τελειοποίηση των readers, των ηλεκτρονικών συσκευών στις οποίες θα διαβάζουμε τα βιβλία. Παρ' όλο που η νέα γενιά των readers έχει πολύ εξελιχθεί, δεν έχει φτάσει ακόμη στο επίπεδο που θα είναι απολύτως φιλική στον αναγνώστη. Επιπλέον, εξακολουθεί να παραμένει ακριβή. Νομίζω όμως ότι το πρόβλημα του ηλεκτρονικού reader είναι άλλης τάξεως. Πρέπει να μπορεί να ανταγωνιστεί το έντυπο βιβλίο στην πλαστικότητά του. Το βιβλίο το προσαρμόζεις παντού, το τσακίζεις, το διπλώνεις, το προσαρμόζεις στο σώμα σου. Θα υπάρχει ένας τέτοιος «σωματικός» reader;

Με γοητεύει η τεχνολογία, αλλά ανήκω στην κουλτούρα του έντυπου βιβλίου. Δεν ξέρω αν θα μπορέσω να διαβάσω ένα μυθιστόρημα, να ταξιδέψω, να ονειρευτώ, να στοχαστώ μπροστά στην οθόνη ενός ηλεκτρονικού reader όσο πλαστικός κι αν είναι αυτός. Ξαναλέω ότι η σχέση μας με το έντυπο βιβλίο είναι σωματική. Πώς θα υπερβούμε αυτή την καταγωγική σωματικότητα;

Αισθάνομαι ότι στην Ελλάδα δεν μας αρέσει να μιλάμε για την τεχνολογία. Αυτό φαίνεται από το ότι ελάχιστη απήχηση έχουν κείμενα, άρθρα κτλ. που ασχολούνται με αυτήν. Αλλά αν κλείνουμε τα μάτια δεν την εξορκίζουμε. Η τεχνολογία είναι εδώ και απειλεί τις βεβαιότητές μας. Οποιος μπορέσει...

ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 13/07/2008